Informazioaren aroan bizi gara. Merezi du Interneten sartzeak, mundu osoko berriak literalki erortzen zaizkigu. Eta lehenik eta behin, tragediei, heriotzari, kataklismoei erreparatzen diegu. Noizbait, munduan dena txarra dela eta irtenbiderik ez dagoela ematen hasten da. Baina agian gure esku dago informazioa iragaztea? Iturri fidagarriak, kalitatezko argitalpenak aukeratu? Ez zaitez arazoekin zintzilik geratu, baina bilatu irtenbideak artikulu, program eta liburuetan?
Badirudi albisteak laster nerbio-hauste bat ekarriko duela? «Arazoa ez dago albisteetan bertan, komunikabideek aurkezten duten moduan baizik, jendearen tragedietan eta sufrimenduan zentratuz, errazagoa baita horrekin dirua irabaztea. Osasun mentalerako kaltegarria den eta antsietatea eta depresioa sor ditzakeen informazioa kontsumitzen dugu. Baina gure esku dago gure "informazio-dieta" aldatzea, dio Jody Jackson psikologo britainiarrak, albisteek psikean duten eragina aztertzen duena. Hona hemen nola egin dezakegun.
1. Informazioaren kontsumitzaile arduratsua bihurtu
Enpresa asko euren praktikak aldatzera behartuta egon dira kontsumitzaile arduratsuen presiopean. Albistegiak ez dira haiengandik desberdinak. Diru sarrerak sortzeko, audientzia behar dute. Eta guk, informazio kontsumitzaileok, arduraz aukeratu dezakegu zer ikusiko dugun. Horretarako, ezinbestekoa da informatuta egotea.
Nelson Mandelak esan zuen hezkuntza dela mundua alda dezakegun armarik indartsuena. Albisteak ekar ditzakeen onurak eta kalteak ezagututa, informazioaren kontsumitzaile arduratsu bihur gaitezke. Gure komunikabideen dietan, nagusiki arazoei buruz ez, horiek konpontzeko moduari buruz hitz egiten duten hedabideak soilik sartuko ditugu. Horrek gure ongizate mentalari mesede egingo dio.
2. Kalitatezko kazetaritza lehenestea
Kalitatezko kazetaritza errentagarriaren arteko gatazka ez da arazoa soilik komunikabideentzat, baita gu, ikusle eta irakurleentzat ere. Gizartea hedabideen bitartez ezagutzen dugu hein handi batean, neurri batean moldatzen dutela ere esan liteke.
«Informazio txarra jasotzen dugunean, erabaki txarrak hartzen ditugu. Eta ezin dugu erantzukizunetik libratu, gure ekintzek ezertan eragiten ez dutela azalduz. Eragina — pertsona bakoitzak zerbait aldatzeko gai da. Lan egin dezagun elkarrekin hedabideek kalitatezko albisteak inprimatzea eta erakustea errentagarria izan dadin”, eskatzen du Jody Jacksonek.
Komunikabideen industriako lider tradizionalek aldaketari eta esperimentazioei beldurra die euren diru-sarrerak mehatxatzen dituztelako eta haien ikuspegia kontraesanean dagoelako. Baina ikus-entzunezko erakustaldi batekin konbentzitu daitezke.
3. Joan «informazio-burbuila»tik
Hasieran, albisteak ez ziren entretenimendu modu bat, gu argitzeko eta informatzeko existitzen zen, esperientzia pertsonaletik haratago munduari buruz gehiago ikasten lagundu zigun. Imajinatu instituzioak eta eskolak "ikasleei nahi dutena zehatz-mehatz ematen badiegu, behin betiko itzuliko direla guregana" printzipioaren arabera jokatzen hasiko balira?
Ez, ondo dakigu eskolak epe luzea zaintzen duela, eta ez ikasleen nahien berehalako asetzea, eta gauza bera eskatu beharko litzateke albistetik. Albisteak ez luke entretenimendu modu bat izan behar, eta guk, ikusle eta irakurle, zorrotzagoak izan beharko genuke.
4. Edukiak ordaintzeko prest egon
Ez dugu komunikabide libre eta independenterik izango kalitatezko edukiengatik ordaintzen ez badugu. Komunikabideek publizitate diru-sarreretatik iraun behar badute, iragarleen eskakizunek beti izango dute lehentasuna ikusleen eta irakurleen beharren gainetik. Benetan independenteak izatea nahi badugu, prest egon behar dugu haiei laguntzeko: harpidetu inprimatutako edo sareko argitalpenetarako, edo, besterik gabe, kalitatezko kazetaritza balioesten duten erredakzioei borondatezko laguntza materiala eskaini.
5. Albisteetatik haratago joan
"Ezer irakurtzen ez duen pertsona bat heziagoa da egunkariak besterik irakurtzen ez duena baino", esan zuen Thomas Jeffersonek. Bat ados egon daiteke harekin. Ezin gara komunikabideetan oinarritu informazio iturri bakar gisa. Gaur egungo munduan, alternatiba asko daude, dio Jody Jacksonek.
Arte-lanek emozionalki garatzen laguntzen digute, ulermena eta errukia ikasten. Ez-fikzioak ikerketa zientifikoek babestutako ezagutza sendoa eskaintzen digu eta mundua sakonago ulertzen laguntzen digu. Dokumentalek arazo jakin bat zehatz-mehatz aztertzeko aukera ematen dute.
Podcastek ere zerbait berria ikasten laguntzen dute. Adibidez, TED hitzaldiek gure garaiko pentsalari nabarmenenak entzuteko aukera ematen digute. Kalitatezko informazioak erabaki informatuak eta gogoetatsuak hartzeko aukera ematen digu.
6. Aukeratu irtenbideak eskaintzen dituzten albisteak
Albisteekin nola erlazionatzen garen edozein dela ere, munduari, geure buruari eta besteei buruzko ideiei eragiten die oraindik. Horregatik da hain garrantzitsua albisteak gure osasun mentalean nola eragiten duen jakitea eta ikusi eta irakurri nahi duguna kontzienteki aukeratzea. Informazio dietan arazoei buruzko materialak ez ezik, haien konponbideei buruzkoak ere sartuz, pixkanaka beste norbaiten adibidean inspiratzen hasten gara.
Besteek hainbat oztopo (pertsonalak, tokikoak, nazionalak edo globalak) nola gainditzen duten ikusiz, aukera berriak zabaltzen dizkiogu geure buruari. Itxaropena eta baikortasuna pizten ditu, indarra ematen du, gure potentziala desblokeatzen laguntzen duen «erregai emozional» moduko bat.
Mundua hobera aldatzeko, ez ditugu arazoak alde batera utzi behar, baizik eta horiek garaiz konpontzeko behar den informazio egokia lortu. Gaur egungo munduan, informazio iturrien aukera hain aberatsa dago, non ez dugu itxaron behar hedabideen industria azkenean aldatzen hasten den arte. Gu geuk asko alda gaitezke.
Egungo arazoen eta balizko konponbideen berri ematen gaituen informazio dieta orekatua mantenduz, mundua gauza harrigarriak egiten ari diren pertsona harrigarriz beteta dagoela konturatuko gara. Gure araberakoa da haiek bilatuko ote ditugun, haiengandik ikasi, haien adibidean inspiratuko ote garen. Haien istorioek komunikabideen industria ez ezik, mundu osoa ere hobera nola alda dezakegun erakutsi diezaguke.